„Nasi synowie pójdą na uniwersytety, by studiować stomatologię czy prawo (…). Staną się wysokimi na sześć stóp mężczyznami, przesuwającymi swoje tłuste grube palce po ograniczonych możliwościach zastanych w ustach innych ludzi. Albo mężczyznami, którzy siedzą za biurkiem, przerzucając papiery dotyczące rozwodów, kradzieży, napaści czy pozbawienia życia. Zrobią majątek na cierpieniu, smutku i rozpaczy ludzkich porażek (…) i nie umrą ani pod spadającymi skałami, ani w lodowatej wodzie (…). Nie umrą na podobne sposoby, przynajmniej po części dlatego, że sami ich przed tym przestrzegaliśmy, zachęcając, aby szukali w życiu innych dróg, które doprowadzą, miejmy nadzieję, do łagodniejszej śmierci.”1
Skoro ptaki czynią słońce to zbiór krótkich opowiadań Alistaira MacLeoda, kanadyjskiego pisarza o szkockich korzeniach, które opisują surowe (a jednocześnie intensywne i głębokie) życie mieszkańców Cape Breton i ich świat, który już odszedł w przeszłość. Cape Breton to wyspa położona u wybrzeży Ameryki Pn, zamieszkała m.in. przez potomków Szkotów i Irlandczyków. Część jej terytorium tworzy dzisiaj Industrial Cape Breton – przemysłowy skansen upamiętniający historię tego regionu. Alistair MacLeod funduje czytelnikowi podróż w czasie. Sprawia, że poznajemy wyspę z tego okresu, w którym jej mieszkańcy żyli i pracowali w sposób tradycyjny, chociaż już mieli świadomość, że ich świat nieubłaganie się zmienia.
Autor: Alistair MacLeod
Tłumacz: Michał Alenowicz
Wydawnictwo: Wiatr od Morza
Rok wydania: 2018
Liczba stron: 264
ISBN: 978-83-943523-7-0
Bolesne zmiany
Bohaterowie opowiadań to górnicy, farmerzy i rybacy, którzy z dumą wiodą proste i surowe życie, tak jak ich przodkowie, ale muszą pogodzić się z myślą, że dla kolejnego pokolenia na wyspie nie będzie już przyszłości. Czasem narratorami utworów są dzieci tych górników, farmerów i rybaków, które opuściły już rodzinne gniazda i rozsypały się po świecie. Wyjechały z Cape Breton, ale zabrały ze sobą te wspomnienia, które stały się dla nich cennymi (często bolesnymi) lekcjami życia. Mocno jeszcze tkwi w ich pamięci obraz rodziców oddających się tradycyjnym zajęciom i żywe są rodzinne legendy. Alistair MacLeod uchwycił mieszkańców wyspy w przełomowym momencie: jest to obraz ostatniego pokolenia, które rozumie tradycyjne wartości przodków i etos ich pracy.
Wspomnienia jak blizny
Mieszkańcy Cape Breton żyją zgodnie z rytmem natury, są podporządkowani jej surowym prawom, co udaje się autorowi zobrazować w sposób mistrzowski. Opisy przyrody w jego wykonaniu nigdy nie są wyłącznie tłem dla historii, lecz stanowią ich nierozerwalną, integralną część. Pejzaże są pełne magii i piękna, a zarazem budzą niepokój, co oddaje stan ducha bohaterów i podkreśla stan napięcia, w jakim żyją. Opowiadania robią na czytelniku tak mocne wrażenie, ponieważ często zbudowane są z kontrastów, w każdym obrazie jest ukryte drugie dno. Zachwytowi towarzyszy lęk, słuszna decyzja rodzi wątpliwości lub poczucie winy. Autor często stawia ludzi, których opisuje w sytuacjach, które wywołują w nich ambiwalentne odczucia. Niewinna i pełna uroku scenka może nagle przywołać demony z przeszłości. Bohaterowie mierzą się z siłami, na które nie mają wpływu. Chwile największego szczęścia łączą się ze wspomnieniem tragedii. Widać to doskonale nawet w utrzymanej w dickensowskim klimacie opowieści wigilijnej (Wszystko ma swój czas), pozornie najpogodniejszym utworze, w którym narrator wspomina ostatnie wspólne święta Bożego Narodzenia spędzone w pełnym rodzinnym składzie. Dla niego ten szczególny czas stał się przełomowym momentem, w którym nie bez przykrości przekroczył bramę dzieciństwa i beztroski.
![]()
Kronikarz rodzinnych legend
Alistair MacLeod zwraca uwagę na to, jak ważni dla bohaterów są jego przodkowie. Mieszkańcy Cape Breton nie tylko pielęgnują pamięć o nich, ale żyją na ich wzór i według ich zasad. Przekazywana kolejnym pokoleniom historia rodzinna staje się częścią jej dziedzictwa. Autor pisząc swoje opowiadania zapewne na równi czerpał inspiracje z natury i ze skarbca, jakim były historie jego krewnych i sąsiadów. W dodatku opisał swoich bohaterów w taki sposób, że czytelnikowi wydaje się, że obcuje z mitami o herosach bądź o bohaterach średniowiecznych ballad. Sami bohaterowie, posługujący się językiem gaelickim, który jest częścią „pieśni przeszłości” – czują się dość staroświecko. Wiedzą, że oni i ich potomstwo zaczynają tworzyć odrębne światy – dzieci idą z postępem, podczas, gdy sami stają się coraz bardziej archaiczni.
Realizm i bezpruderyjność
Mimo iż tytuły utworów, a czasem całe utwory są metaforyczne, udało się autorowi tchnąć w nie sporo realizmu, co zauważyć można zwłaszcza przy opisie zetknięcia się świata ludzi i zwierząt. Dla Alistaira MacLeoda nie ma tematów tabu. Pisze wprost o śmierci, nie czyni tajemnicy ze spraw związanych z prokreacją. Dzieci jego bohaterów dowiadują się prawdy o życiu i o swojej seksualności w sposób zupełnie naturalny, najczęściej czynią spostrzeżenia podczas obserwacji i uczestnictwa w zwykłych zajęciach ludzi dorosłych przy gospodarstwie i pielęgnacji zwierząt.
Skoro ptaki czynią słońce– to zbiór opowiadań, który w pełni usatysfakcjonuje wielbicieli Alistaira MacLeoda i jego stylu. Warto dodać, że pisarz, który znany jest z perfekcji ma również szczęście do polskiego wydawcy, ponieważ edycja jest staranna, a przekład Michała Alenowicza jak zwykle – dokonany bez zarzutu. Opowiadania są nieco wymagające, a puenta nie zawsze podana jest na tacy. Jednak dla osób, które lubią, gdy pisarz ufa inteligencji czytelnika, jego empatii i umiejętności czytania między wierszami – ten zbiorek stanie się prawdziwym wydarzeniem literackim.
1. Skoro ptaki czynią słońce, Alistair MacLeod, Wiatr od Morza 2018, str. 29-30
Za książkę dziękuję Wydawnictwu:
