„Sweetland” to eponim. To nazwa jednej z wielu skalistych wysepek Nowej Funlandii w Kanadzie, a jednocześnie nazwisko jednego z jej mieszkańców, głównego bohatera powieści. Moses Sweetland jest 69-letnim mężczyzną, byłym rybakiem i latarnikiem, członkiem niewielkiej społeczności zamieszkującej osadę rybacką Chance Cove. To człowiek, który przyzwyczaił się do tradycyjnego trybu życia, zahartował się i dostosował do trudnych warunków. Mógłby uchodzić za bohatera innej epoki, żyje niejako poza czasem. Dostęp do internetu to jeden z jego nielicznych ukłonów w stronę postępu i techniki, a zarazem ustępstwo poczynione z przyjaźni do chorego chłopca.
Mieszkańcy Chance Cove tworzą wspólnotę w zasadzie już skazaną na naturalną zagładę.Przebywają tu tylko ludzie w podeszłym wieku i garstka dzieci, młodzież wyemigrowała w poszukiwaniu pracy. Jest pewne, że za kilka lat najmłodsi również opuszczą wyspę. Rząd wdrożył program redukcji kosztów utrzymania miejsc, które za kilka lat i tak przestaną istnieć. W zamian za wysokie odszkodowania zaproponowano mieszkańcom przeniesienie na stały ląd. Warunkiem jest ich jednomyślne przystąpienie do projektu. Sweetland jest jednym z ostatnich mieszkańców, który odrzuca propozycję. Co go do tego skłania? Zrozumiemy jego decyzję, gdy poznamy stopniowo odsłanianą przeszłość bohatera. Moses Sweetland nie może postąpić inaczej. Przez lata, gdy poszukiwał swego miejsca w świecie, opuszczając wyspę i powracając – przekonał się, że wyjazdy nie przyniosły mu nic dobrego. Ostatniej próby omal nie przypłacił życiem. O mały włos tragedii uniknęli także emigranci, których przez przypadek wyratował, a dla wielu z nich ta przygoda zakończyła się śmiercią bądź utratą najbliższych. Sweetland zdał sobie sprawę, że świat nie może mu niczego zaoferować, jego przeznaczeniem jest pozostanie na rodzinnej wyspie. Tym bardziej, że mężczyzna ma miłość do wyspy we krwi. W końcu jest potomkiem pionierów, którzy ją skolonizowali i nazwali ją własnym rodowym nazwiskiem. „Sweetland” to dużo więcej niż eponim. Nasz bohater nie tylko kocha wyspę, ale utożsamia się z nią. Chce tu pozostać, mimo iż warunki są coraz cięższe, a świat, który kocha, niebezpiecznie się „kurczy”.
Rząd nie rozumie motywów upartego starca, a sąsiedzi nie mogą mu wybaczyć, że odbiera im szansę na rozpoczęcie nowego życia. On sam jednak nie może postąpić inaczej. Czuje też instynktownie, że przeprowadzka źle odbije się na chorym dziecku… Sytuacja rodzi poważny konflikt. Mężczyzna samotnie stawia czoło niezadowolonemu społeczeństwu. Nie robią na nim wrażenia anonimowe groźby ani próby sabotowania jego działań. Ustępuje dopiero wtedy, gdy pojmuje, że kartą przetargową w tej grze stało się dobro dziecka.
Powieść obnaża niewesołą prawdę o społeczeństwie. Sweetland jest powszechnie szanowanym i lubianym człowiekiem, zawsze gotowym nieść pomoc, sąsiedzi mogą liczyć na niego w każdej potrzebie. A jednak ktoś wysyła mu anonimowe pogróżki. Formy nacisku, nawet psychicznego, stają się coraz bardziej wyraźne, ludzie przestają przebierać w środkach… Nie wiadomo do czego mogliby się jeszcze posunąć, gdyby Moses nie ustąpił.
Sweetland podpisuje umowę, co nie znaczy, że zgadza się na przeprowadzkę. Ma zamiar wcielić w życie swój własny plan… Co zrobi? Jak się do tego przygotuje? Czy samotnemu człowiekowi uda się przechytrzyć biurokrację? Jakie będą konsekwencje? Na te pytania warto samemu poszukać odpowiedzi w tej nietuzinkowej powieści.
Trzeba zwrócić uwagę na sposób, w jaki Crummey kreuje nieprzyjazny świat, podkreślając niegościnność wyspy i trudne warunki poprzez pełne ironii i przekory (bądź wykorzystujące grę słów) nazwy i nazwiska: Sweetland, Loveless, Chance Cove. Czyż nazwa wyspy nie eksponuje surowości krajobrazu, pełnego stromych, chłostanych wiatrem niebezpiecznych klifów? Czyż Loveless nie jest idealnym określeniem (niemal klątwą) najbliższego sąsiada? Czy nie zastanawia nas ironia zawarta w nazwie osady, którą mieszkańcy opuszczają, ponieważ spodziewają się znaleźć swoją ostatnią „szansę” jedynie z dala od Chance Cove?
Powieść Crummeya jest zbudowana z dwóch wyraźnie odmiennych części. Pierwsza jest realistyczną kroniką rozpadu społeczności i zapisem epoki, która odchodzi w przeszłość. Druga staje się kameralną opowieścią o sile i bezbronności człowieka, o jego konfrontacji z niewyobrażalną samotnością. W tej części pisarz, wykazując się sporym kunsztem, zaczyna prowadzić z czytelnikiem swoistą grę. Odwołuje się do jego wrażliwości, zmusza do ciągłego rewidowania poglądów, do wychwytywania aluzji i zastanawiania się, czy w kolejnych epizodach mamy do czynienia z poetyką snu, scenami realnymi, grą chorej wyobraźni, czy wręcz szaleństwem.
Podczas lektury rzuca się w oczy pokrewieństwo (w klimacie i wymowie) z opowiadaniem Hemingwaya. Powieść „Sweetland”, podobnie jak nowela „Stary człowiek i morze”, jest metaforycznym obrazem zmagań człowieka, stającego wobec wyzwania, które go przerasta. Moses Sweetland, zupełnie jak Hemingwayowski Santiago, walczy z żywiołami, przeciwnościami losu i własną naturą (także ze swoim wiekiem). W powieści Crummeya odnajdziemy także echo wzruszającej przyjaźni mężczyzny i chłopca. Nowela Hemingwaya przepełniona jest wiarą w moc człowieka, ma silną humanistyczną wymowę. Crummey podejmuje dialog z mistrzem. Zgadza się z przesłaniem, a zarazem rzuca kolejne wyzwanie i zmusza do zastanowienia – czym byłaby walka człowieka i czy nadal pozostanie on niezwyciężony, będąc zdany na własne siły nie tylko w obliczu potężnych sił natury, ale także w opozycji do własnej wspólnoty. W ten sposób interpretację egzystencjalną wzmacnia społeczno-obyczajową wymową powieści.
Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Wydawnictwa:
